Επειδή μια παλιά ανάρτησή μου (εδώ), η οποία αναφέρεται στον τρόπο
που παρουσιάζεται η μητρική φιγούρα στη λογοτεχνία, είναι πολύ δημοφιλής,
σκέφτηκα να τη συνεχίσω φέτος, σχολιάζοντας κάποια καινούρια διαβάσματά μου και
εκφράζοντας νέες σκέψεις γύρω από το ίδιο θέμα. Ένα θέμα, το οποίο, φαίνεται,
απασχολεί πολλούς. Και πώς να μην είναι έτσι, αφού οι γονείς μας αφήνουν τη
σφραγίδα τους στην ψυχή μας και καθορίζουν το χαρακτήρα μας, άρα και τη ζωή
μας, όχι μόνον με τα γονίδιά τους, αλλά και με τις πράξεις τους, τις επιλογές
τους, με τα λόγια τους και τις σιωπές τους, μ’ «αυτό που είναι».
 |
| Η μητέρα του Lucian Freud |
Αν και θα μπορούσε να γράψει κανείς πολλά και για την
πατρική φιγούρα στη λογοτεχνία, συνεχίζω με τη μητέρα, ίσως επειδή νοιώθω πως
για τη διαμόρφωση του δικού μου χαρακτήρα, γι αυτό που είμαι, περισσότερο
υπεύθυνη είναι η μητέρα μου…
Και μια και την ανέφερα, να ξεκινήσω με το πρώτο βιβλίο, το
οποίο μου τη θύμισε, όπως ήταν στα τελευταία της.
- «μεγαλώνοντας», Sophie Fontanel, Εκδόσεις Στερέωμα, 2014. Η συγγραφέας είναι η ίδια η ηρωίδα του βιβλίου της. Καθώς η μητέρα της γερνά και αρχίζει να αποτραβιέται στον δικό της κόσμο, εξαρτάται πια από την κόρη της. Η πολυάσχολη κόρη αναγκάζεται να περνά όλο και περισσότερο χρόνο με τη μητέρα της και φροντίζοντάς την να παρατηρεί πάνω της αλλαγές, οι οποίες είναι σημαντικές για την ίδια την κόρη. Καθώς η μητέρα γίνεται παιδί, η κόρη μεγαλώνει. Πρόκειται για μια μαθητεία, λυτρωτική για την συγγραφέα αλλά και για τον αναγνώστη. Ένα σύντομο, με ουσία στις λίγες σελίδες του (μόλις 150), απολαυστικό - σαν το ροζέ κρασί που προτιμά η γηραιά κυρία - ανάγνωσμα, με γλώσσα που ρέει (οφείλεται, ασφαλώς, και στη μεταφράστρια Ιφιγένεια Μποτουροπούλου).
Πολλά βιβλία έχουν κατά καιρούς χαρακτηριστεί βλάσφημα, όταν θεωρείται ότι
προσβάλλουν τα ιερά και τα όσια μιας
θρησκείας. Ας θυμηθούμε την Πάπισσα Ιωάννα του Ροϊδη και τον «Τελευταίο
Πειρασμό» του Καζαντζάκη, όπως και τους Σατανικούς Στίχους του Ρούσντι. Θα
μπορούσε και το παρακάτω να θεωρηθεί τέτοιο.
- «Η διαθήκη της Μαρίας» Colm Toibin, Ίκαρος, 2014. Στο βιβλίο αυτό μια μητέρα διηγείται πως παρακολούθησε τον αγαπημένο της γιο να οδεύει προς το χαμό του, χωρίς εκείνη να μπορεί να κάνει κάτι γι αυτό. Μέχρι εδώ καλά, αλλά η μάνα δεν είναι άλλη από την Παναγία και ο γιος της είναι ο Χριστός. Αν και η Μαρία του Τομπίν παρουσιάζεται ως μνησίκακη και γεμάτη θυμό, πολύ διαφορετική από την εικόνα της Παναγίας που έχουμε συνηθίσει, το βιβλίο δεν με ενόχλησε - παρά τις καλές σχέσεις που έχω με τη θρησκεία. Ίσως επειδή παρουσιάζει μια μάνα που πονάει γιατί βλέπει το παιδί της να χάνεται για μια υπόθεση, την οποία η ίδια θεωρεί αμφίβολη και μου έφερε στο μυαλό των πόνο όλων των μανάδων που χάνουν τα παιδιά τους σε πολέμους, κι επαναστάσεις. Κι αν σκεφτούμε ότι ο Τομπίν είναι Ιρλανδός, με το στόμα της Μαρίας του είναι σαν να μιλά η κάθε Ιρλανδή μητέρα (πράγμα που επισημαίνει στο εξαιρετικό επίμετρό της και η μεταφράστρια Αθηνά Δημητριάδου). Μου θύμισε δε και το αριστούργημα του Γκρόσμαν «Στο τέλος της Γης», όπου μια Ισραηλινή μητέρα θρηνεί για το γιο της, ο οποίος πολεμά. Ο πόνος της μάνας για την απώλεια του παιδιού της είναι ο ίδιος σε όλα τα μήκη και πλάτη.
 |
| Το πολύ όμορφο εξώφυλλο των εκδόσεων ΙΚΑΡΟΣ |
Και μια και μιλάμε για απώλειες,
να συνεχίσουμε με το τρίτο βιβλίο, όπου ένας γιος βιώνει την απώλεια της
μητέρας του.
- «Ημερολόγιο πένθους» Roland Barthes, Εκδόσεις Πατάκη, 2012. Πρόκειται για ένα πραγματικό ημερολόγιο το οποίο ο Μπαρτ άρχισε να κρατά από την επομένη του θανάτου της μητέρας του (26/9/1977) μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου 1979! Το Ημερολόγιο με γοήτευσε, γιατί κάθε καταγραφή είναι ένα μικρό λογοτεχνικό έργο κι όλες μαζί ένα μνημείο για την αγάπη του γιου προς το μητέρα, η οποία τον μεγάλωσε, μια κι ο πατέρας του σκοτώθηκε όταν εκείνος ήταν πολύ μικρός. Όταν έχασα το Γιώργο, πολλές από τις καταγραφές του τις «ένοιωσα» σαν δικές μου. Ίσως πει κανείς πως είναι υπερβολική η τόσο μακρά διάρκεια που ο γιος θρηνεί για την απώλεια της ογδονταπεντάχρονης μητέρας του, αλλά, όπως καταγράφει κι ο ίδιος στο ημερολόγιο στις 18 Ιουλίου 1978 « Ο καθείς και ο ρυθμός της θλίψης του».
Η ορφάνια, λοιπόν,
είναι κάτι που μπορεί να το βιώσει κανείς σε κάθε ηλικία κι ας έχουμε
συνηθίσει, από τα παιδικά παραμύθια ακόμη, κι αργότερα με τα εφηβικά
αναγνώσματα να συγκινούμαστε με τις ιστορίες ορφανών παιδιών που κακοποιούνται,
καθώς λείπει η μητρική παρουσία που θα τα προστάτευε από κάθε κακό. Το θέμα της
ορφάνιας στη λογοτεχνία είναι ένα θέμα που θα το θίξω σε μια μελλοντική
ανάρτηση, όμως αναρωτιέται κανείς, τι είναι καλύτερο για ένα παιδί, να
μεγαλώνει χωρίς μητέρα, ή να μεγαλώνει δίπλα σε μια μητέρα, η οποία παλεύει με
την ψυχική νόσο. Στο ερώτημα αυτό νομίζω πως προσπαθεί να απαντήσει το επόμενο
βιβλίο:
- «Το βιβλίο της Κατερίνας» Αύγουστος Κορτώ, Εκδόσεις Πατάκη, 2013. Με το θάνατο της μητέρας ξεκινά και το σπαρακτικό βιβλίο του Αύγουστου Κορτώ. Τον τελευταίο χρόνο, όταν πια ο Γιώργος ήταν πολύ καταβεβλημένος και τον κούραζε το διάβασμα, του διάβαζα το βιβλίο, το οποίο του άρεσε πολύ και μου είπε χαρακτηριστικά για τον συγγραφέα: «Γενναίο παιδί!» Συμφωνώ κι εγώ πως για να προσφέρεις πραγματικά κάτι στη λογοτεχνία πρέπει να εκτεθείς, να εκθέσεις τα μύχια του εσωτερικού σου κόσμου, πράγμα εξαιρετικά οδυνηρό, γι αυτό κι αδυνατούμε να το κάνουμε οι περισσότεροι. Εδώ, ο γιος δίνει φωνή στη μητέρα που βασανίζεται, μα ο αναγνώστης αισθάνεται πως ένα είναι το πρόσωπο που μιλά: μάνα και γιος μαζί, βασανισμένοι κι οι δυο, ενωμένοι όμως με τα ακατάλυτα δεσμά της αγάπης. Μιας αγάπης που κάνει την κάθε λέξη του βιβλίου να πάλλεται σαν καρδιά που αγαπά και να μας πείθει, πως είναι ευλογημένο το παιδί που αγαπήθηκε τόσο από μια τέτοια μητέρα. Με κλικ πάνω στον τίτλο του βιβλίου θα βρείτε και τα κριτικά σημειώματα που έχουν γραφεί για το καθένα. Καλύτερα, όμως, να διαβάσετε τα ίδια τα βιβλία.
Η Λένα Παπαληγούρα στο ρόλο της Κατερίνας
Χρόνια πολλά στις μανάδες!
Αγαπούν και δυναστεύουν τα παιδιά τους…
